Za države Zapadnog Balkana, kao i ostale istočno-evropske države koje teže članstvu u Evropskoj uniji, prije svega Moldaviji, Ukrajini i Gruziji, proces pridruživanja traje izuzetno dugo a krajnji rok ili datum njihove pune integracije je potpuno neizvjestan. Ovim tempom proces pridruživanja bi mogao trajati pet, šest, pa čak i više decenija. Pri tom se zaboravlja na činjenicu da su sve ove države prošle, ili još uvijek prolaze, bolan i težak proces tranzicije i da se proces prilagođavanja, u mnogim segmentima, ne može odvijati brže. Često se bez opravdanog razloga i smisla uslovi i kriterijumi mjenjaju a ljestvica podiže do te mjere da najmanje četiri postojeće članica EU (Evropska unija eng. European Union), ne bi bile sposobne ispuniti iste te zahtjeve u ovom trenutku. Osim toga, pojedini uslovi koji se postavljaju pred neke države kandidate direktno zadiru u njihov suverenitet i teritorijalni integritet, i kao takvi nikad neće biti prihvaćeni. Na evropskom kontinentu jedino je sigurno da se status quo ne može i ne smije tolerisati, te da je krajnje vrijeme da Evropa zajednički uzme budućnost u svoje ruke.
Optimalno rješenje, kao krajnje ali ujedno i prelazno rješenje do sticanja statusa punopravnih članova EU jeste CEFTA (Centralnoevropski spoarazum o slobodnoj trgovini eng. Central European Free Trade Agreement) kao treći stub EEA (Evropski ekonomski prostor eng. – European Economic Area). EEA osnovan je putem Sporazuma o Evropskom ekonomskom prostoru, međunarodnog sporazuma koji omogućava proširenje jedinstvenog tržišta Evropske unije na članice EFTA (European Free Trade Association – Evropsko udruženje slobodne trgovine). Sporazumm obuhvata države članice EU i tri od četiri države članice EFTA.
EEA za države i teritorije koje nisu članice EU, ali koje imaju aspiracije ili su već u nekoj fazi procesa pridruživanja Evropskoj uniji, bi podrazumijevalo pripadnost jedinstvenom evropskom tržištu. Ono bi uključivalo većinu istih odredbi i obaveza koje nosi i članstva u EU, među njima četiri slobode: sloboda kretanja roba, usluga, ljudi i kapitala preko granica, uključujući slobodu izbora prebivališta u bilo kojoj zemlji unutar ovog prostora. Za CEFTA članice, EEA sporazum bi podrazumijevalo saradnju u brojnim drugim oblastima kao što su:
- životna sredina,
- istraživanje i razvoj,
- „sporedne i horizontalne” politike,
- zaštita potrošača,
- turizam i kultura,
- obrazovanje,
- socijalna politika.
EEA sporazum ne uključuje:
- članstvo u carinskoj uniji (u EU se primenjuje zajednička tarifa na svu robu koja ulazi van EU),
- zajedničku trgovinsku politiku (članice koje ne pripadaju EU mogu same pregovarati svoje trgovinske sporazume),
- zajedničku politiku u oblastima poljoprivrede i ribarstva,
- članstvo u monetarnoj uniji,
- članstvo u šengenu,
- zajeničku vanjsku i bezbjednosnu politiku,
- pravosuđe i unutrašnje poslove.
Potpisnice EEA koji nisu članice EU, a to bi u ovom slučaju pored tri države članice EFTA-e bile i sve članice CEFTA-a, nisu pod jurisdikciju Suda pravde Evropske unije.
EEA garantuje jednaka prava i obaveze u okviru unutrašnjeg tržišta za građane i privredne subjekte. Ovo bi omogućilo kontinuirano i uravnoteženo jačanje trgovinskih i ekonomskih odnosa između svih članica. Finansijski doprinosi država i teritorija koje nisu članice EU jednak je iznosu koji odgovara relativnoj veličini njihovog BDP-a u poređenju sa BDP-om cijele EEA (faktor proporcionalnosti).
Prema postojećem sporazumu koji bi se primjenjivao i na članice CEFTA-e, sve potpisnice Sporazuma su obavezne da poštuju zakone EU (naročito oko navedene četiri slobode). Od država koje nisu članice EU se traži, i one imaju obavezu, da inkorporiraju u domaće zakonodavstvo većinu zakona EU koji se odnose na jedinstveno tržište. Ovo zakonodavstvo treba da se inkorporira uprkos tome što države koje nisu članice EU imaju malo uticaja na njegovo donošenje, osim u konsultativnoj ulozi, jer one ne mogu učestvovati u formalnom procesu donošenja odluka, ali mogu učestvovati u radnim grupama i konsultovati se o zakonskim rješenjima. Dakle, učestvuju bez prava glasa. Pa ipak, iskustvo država članica EFTA, je da su ekonomske koristi od jedinstvenog tržišta pozitivne i nadilaze činjenicu da nisu donosioci već izvršioci odluka. Taj odnos se često naziva ”faks demokratijom”, gdje EFTA potpisnice Sporazuma ne učetvuju u donošenju zakona/odluka već im se iste pošalju faksom. Pa ipak, ima slučajeva u kojima se dozvoljava odstupanje ili neprimjenjivanje EU zakona u državama članicama EFTA po osnovu tzv. sigurnosnih mjera (npr. Lihtenštajnu se po pitanju slobode kretanja ljudi omogućava neprimjenivanje pravila kako bi mogli očuvati svoj nacionalni identitet, zbog izuzetno male populacije od svega 40 hiljada stanovnika; ili Norveška po pitanju poljoprivrednih politika, koja bi zbog klimatskih i drugih specifičnosti bila u neravnopravnom položaju prema drugiim državama članicama; itd).
Zajednički odbor EEA je institucija Evropskog ekonomskog prostora. Sastavljen je od predstavnika Islanda, Lihtenštajna, Norveške i Evropske unije. Njegova osnovna funkcija je odobravanje primjene direktiva i propisa Evropske unije u tri EEA države koje nisu članice EU. Nakon što ih odbor odobri, ovi dokumenti mijenjaju Sporazum o EEA-u i time obavezuju tri EEA države da ih sprovedu. Odbor se sastaje dvaput godišnje. Njegove odluke donose se konsenzusom.
Države na istoku evropskog kontinenta bi pristupanjem CEFTA postale potpisnice EEA Sporazuma, uz procedure koje bi prošle i ostale članice CEFTA u tom procesu. Članstvo u CEFTA bi za Ukrajinu i Gruziju bilo odmah otvoreno. Ono bi moglo biti otvoreno i za Tursku, ali i za Jermeniju i Azerbejdžan, što bi dugorično trebalo obezbijediti trajan i dugoročan mir te ekonomski prosperitet na evrospkm kontinentu.
Za razliku od procesa pridruživanja EU, ovaj proces bi mogao biti završen do pet godina, za posotjeće članice CETFA, odnosno do deset godina, za one države koje bi trebalo prvo da pristupe CEFTA.
| EU države članice | EFTA države članice | CEFTA članice |
| Austrija | Island | Albanija |
| Belgija | Lihtenštajn | Bosna i Hercegovina |
| Bugarska | Norveška | Moldavija |
| Hrvatska | Crna Gora | |
| Kipar | Sjeverna Makedonija | |
| Češka | Srbija | |
| Danska | UNMIK (za Kosovo) | |
| Estonija | ||
| Finska | Potencijalne članice | |
| Francuska | Ukrajina | |
| Njemačka | Gruzija | |
| Grčka | Turska | |
| Mađarska | Azerbejdžan | |
| Irska | Jermenija | |
| Italija | ||
| Letonija | ||
| Litvanija | ||
| Luksemburg | ||
| Malta | ||
| Nizozemska | ||
| Poljska | ||
| Portugalija | ||
| Rumunija | ||
| Slovačka | ||
| Slovenija | ||
| Španija | ||
| Švedska |